Học Tṛ Trong
Quảng
Trương Duy Cường
Lúc tôi c̣n học ở lứa tuổi học sinh, sinh viên
mỗi khi đi xa xứ Quảng, thường bị bạn bè quen thân đọc hai câu thơ để
“chọc quê” tôi:
Nào là:
“Học tṛ trong Quảng ra kinh
Thấy cô gái Huế muốn rinh về nhà.
Nào là:
“Học
tṛ trong Quảng ra thi
Thấy cô gái Huế, chân đi không rời.
Nào là:
“Học tṛ trong Quảng ra thi,
Mấy o
gái Huế, bỏ đi không đành.
Có nhiều lúc cũng những câu
thơ đó, người ta không những chỉ “áp dụng” cho dân Quảng Nam mà có lẽ v́
không rơ xuất xứ của câu thơ nên dùng luôn cho dân “Quảng Ngăi” nữa.
Cũng may là hai câu thơ nầy, viết rơ ràng, chứ không th́
c̣n “cầm nhầm” nhiều nữa v́ Việt Nam ta có nhiều xứ Quảng:
Quảng Yên
(Quảng Ninh), Quảng B́nh, Quảng Trị,
Quảng Nam, Quảng Tín, Quảng
Ngăi, Quảng Đức.
Tác giả dùng chữ ra, nên đă loại bớt mấy
tỉnh vô (Huế) như Quảng Yên, Quảng B́nh, Quảng Trị.
Tác
giả sáng tác bài thơ này thuộc lớp Thi Sĩ Tiền Chiến (trước 1945) nên
lại loại thêm ra được Quảng Tín, Quảng Đức là mấy tỉnh mới được thành
lập sau 1962.
Vậy c̣n hai Quảng được xem xét kỹ lại, đúng
là Quảng nào: Quảng Nam hay Quảng Ngăi? (Hai Quảng này đă từng biết đến
qua câu: (Quảng Nam hay căi, Quảng Ngăi hay co…)
Ở Việt
Nam ta có nhiều thi sĩ, sáng tác nhiều bài thơ rất hay được in ra, nhưng
đa số độc giả chỉ nhớ tên tác giả, tên tập thơ, mà không nhớ được một
bài thơ, thậm chí một hai câu thơ nào của nhà thơ đó.
Trái lại, hai câu thơ đă dẫn chứng trên đây nhiều người biết nhưng
có lẽ v́ truyền khẩu nên đă bị tam sao thất bản! Đa số không ai nhớ tên
tác giả là ai, câu thơ này nằm trong thi phẩm nào?
Trước
đây, nhiều lần tôi vào các thư viện lớn kể từ 1950 để mong đọc được toàn
tập Thi Phẩm có hai câu thơ này, nhưng không được toại nguyện, v́ các
thư viện không có thi phẩm này. May ra, chỉ thấy Hoài Thanh và Hoài
Chân, tác giả Thi Nhân Việt Nam xuất bản 1942, giới thiệu hai câu thơ
trên trích trong tập thơ Lời Tim Non của Xuân Tâm xuất bản 1941.
Thi sĩ Xuân Tâm có tên thật là Phan Hạp.
Ông sinh năm 1916 tại làng Bảo An, phủ Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. Ông
học trung học tại trường Quốc Học Huế. Sau khi tốt nghiệp bằng Thành
Chung (Diplome) - tức Trung học đệ nhất cấp, ông đi làm công chức ở Đà
Nẵng. Thời gian đi tản cư 1946-1947, ông bị kẹt lại ở Liên Khu 5 và từ
1954 tập kết ra Bắc.
Ngoài hai câu thơ lục bát nổi tiếng
trên mà nhiều lúc chúng ta tưởng như đọc ca dao, Xuân Tâm c̣n có một bài
thơ mà thập niên 50-60 các học sinh đă học thuộc ḷng và thường chép lại
trong các tập Lưu Bút Ngày Hè mỗi khi mùa hoa phượng nở:
NGHỈ HÈ
Sung sướng quá, giờ cuối cùng đă hết,
Đoàn trai non hớn hở rủ nhau về.
Chín mươi ngày nhảy nhót ở miền
quê,
Ôi tất cả mùa xuân trong mùa hạ!
Một nét mặt,
trăm tiếng cười rộn ră
Lời trên môi chen chúc nối ngh́n câu
Chờ đêm nay; sáng sớm bước lên tàu
Ăn
chẳng được, ḷng nôn nao khó ngủ.
Trong khoảnh khắc sách,
bài là giấy cũ.
Nhớ làm chi, Thầy Mẹ đợi, em trông.
Trên đường
làng huyết dụ nở thành bông,
Và vườn rộng nhiều trái cây ngon ngọt.
Kiểm soát kỹ có khi c̣n thiếu sót;
Rương chật rồi,
khó nhốt những niềm vui.
Tay bắt tay, hồn không chút bùi ngùi,
Các bạn hỡi, trời mai đầy ánh sáng.
(Lời Tim Non)
Khi ở Hội An, tôi có quen biết với bà Phạm Hạp (cô giáo
dạy ở trường Nữ Tiểu Học Hội An), có lần hỏi bà về Thi Phẩm Lời Tim Non,
cũng như trọn vẹn bài thơ có hai câu thơ trên, nhưng bà Phạm Hạp trả lời
không c̣n giữ tập thơ đă in và không nhớ bài thơ tôi đă hỏi.
Sau 1975, tôi nghĩ rằng tác giả Xuân Tâm có thể đă trở về lại quê
hương Quảng Nam, nhưng liệu có ai hỏi về tác giả về bài thơ đó không?
Riêng tôi, tôi vẫn thắc mắc, không biết cô Tôn Nữ nào
hoặc cô Nguyễn Khoa Diệu… nào đă làm cho cậu học tṛ đa t́nh xứ Quảng
say mê mà trở thành thi sĩ? Người đẹp xứ Huế đó chính là La Muse, chính
là nàng Elvire, là Nàng thơ của Xuân Tâm vậy. Mà cũng nhờ thế mà ngày
nay chúng ta có hai câu thơ để đời… Bây giờ, chúng ta nên trả lại cho
cậu học tṛ xứ Quảng – thi sĩ Xuân Tâm Phan Hạp hai cẫu thơ “chính bản”:
“Học tṛ trong Quảng ra thi
Thấy cô gái Huế chân đi
không đành”
Tôi ước mong từ nay mỗi khi chúng ta muốn “xử
dụng” hai câu thơ trên, chúng ta nên dẫn chứng “y sao chính bản” để khỏi
làm buồn ḷng tác giả.
Trương Duy Cường